اسعد رشیدی
شبهای سفید می‌نگریستند
چگونه دوباره خواهند نگریست
باچشمان گرگرفته‌ی عقابی
ازصلیب بلندتو
ازمرگ تو می‌سرایند.
(реквием)، سوگنامه، دفتر سروده‌های آننا آندریوناآخماتووا ( 1966 1889) به سال 1987 در دوره‌ی نوسازی ( Проистроикa) در روسیه انتشار یافت...
تا پیش از انتشار، برخی از اشعار سوگنامه، به شکل انتشار مخفیانه( самасоздат ) در شوروی پیشین و نیز فراتر از مرزهای کشور بدست چاپ سپرده شده بود. منتقدین ادبی، آخماتووا را در جُرگه‌ی شاعران مدرن و منتقد دولت شوروی، همچون نویسنده و شاعر بلندآوازه‌ی روس، باریس باسترناک، ارزیابی می‌کنند.
آنناآندریوننا با سرایش سوگنامه در فاصله سالهای 1934ــ 1945 بخشی از تاریخ کشور شوروی پیشین را بانمایه های درخشان و ژرفی اززمامداری تیره وهولناک ستالین به تصویرکشیده است. ماشین ارعاب و سرکوب ودستگاه بیرحم سانسور دولتی، به رهبری ژدانف، متولی «رئالیسم سوسیالیستی» آزادی هنر و بویژه شعررا برنمی تافد و تصادفی نبودکه آخماتووارا، نه شاعر، بلکه «نیمه راهبه، نیمه روسپی» می‌پنداشت، سانسور، محرومیت ازنشرآثار و زندان، پاسخ دستگاه سانسوربه آخماتووای شاعربود.
آنناآندریونناکه هنوزخاطره ی زخم عمیق تیرباران همسرش، مگیلف (که خودشاعرونویسنده ای توانابود) در ژرفای جانش التیام نیافته بود، تنهاپسرش، (لیف) رابه بهانه های واهی دراردوگاههای اجباری «پدرزحمتکشان جهان» یافت. شاعر، تنهابه صرف همسر ومادر دو قربانی راهی زندان می شود و ازاو می خواهندکه به جرم واهی و ناکرده ی فرزندش «اعتراف» کند وجلادان را در «کشف» برنامه های پسرش یاری دهد.
آخماتووا در پیشگفتار سوگنامه می‌نویسد:درسالهای سخت ودهشت، مدت هفده ماه رامن در صف زندانهای لینینگراد سپری کردم. روزی کسی مرا «بازشناخت».آنگاه زنی بالبهای کبودکه پشت سرمن ایستاده بود، زنی که البته هیچگاه نام مرانمی شناخت، به هوش آمده ازرخوتی که همه‌ی ما را در خود تنیده بود، درگوش من به نجواگفت (آنجاهمه با پچ پچ سخن می‌گفتند) :
ــ این همه راشما می توانیدتصویرکنید؟
و من گفتم:
ــ می‌توانم.
آنگاه، چیزی شبیه به لبخند برسیمایی که زمانی ازآن او بود لغزید. (1)
و بدین گونه سوگنامه درفاصله ی سالهای 1934ــ 1945 شکل گرفت.
آنجا سپیدارهای زندان تاب می‌خورند
بی هیچ آوائی اما چقدر آنجا
زندگیهای سرکشی پایان می‌پذیرند...
مرگ همسر، شاعر را با کابوسی بزرگ ودر بندبودن پسرش (لیف) آخماتووا را با دهشتی جبران ناپذیر روبرو می سازد وتاروپود زندگی غمبارش رادرهم می‌تند.
فصل زرد سایه‌ی زنی رامی بیند.
زنی بیمار،
زنی تنها،
مردش درخاک، پسرش دربند،
دعایتان رانثار من کنید.
و در سروده ای دیگر:
هفده ماه است فریادمی کشم
به خانه‌ات فرامی خوانم
برپاهای دژخیم خودراافکنده ام
توپسرک من، دهشت من.
تعابیر «واژه‌ی سنگ»، «روس بی گناه»، چرخهای سیاه ماروس «درسروده های شاعرباآهنگی سوزناک وگاه یکنواخت و تاحدمضمونی ملی فرامی رویند».
ستارگان مرگ فرازسرمان ایستاده بودند
روس بی گناه رادردی جانکاه درخود تنید
زیرچکمه های خون آلوده
زیرچرخهای سیاه ماروس. *
یفگینی یفتوشنکا، شاعر پرآوازه ی روس درباره سوگنامه‌ی آخماتووا می‌نویسد. «این یک تراژدیای مادرانه بود، که آخماتووا را باصدها هزارمادر روس که فرزندانشان را با ماروس سیاه روانه‌ی زندانها می‌کردند، پیوند می‌داد» (2)
باوجود اینکه آنناآندریونا دردوران جنگ جهانی دوم و هنگام محاصره لینینگراد با شجاعتی وصف ناپذیربه یاری آسیب دیدگان و قربانیان جنگی دربیمارستانها می شتافت، اما دستگاه سرکوب و سانسور، ظاهرشدن شاعردرمحافل ادبی و اجتماعی کشور را ممنوع ساخته بود. روزنامه و مجله های ادبی، چون «ستاره»، «لینینگراد» بادریافت بخشنامه های حزبی ازسوی، ژدانف بارانی ازواژه های سبک و موهنی را برسرشاعر می‌باریدند.
یفگینی یفتوشنکا، درباره آخماتووا می نویسد «آخماتووا فرشته بود، دقیق‌تر، نجات دهنده ای بود، که آداب و رسوم کلاسیک را ازتوهین و بی ارزش دانستن به معنویات و هنرآزاد کرد» (3)
پس ازمرگ ستالین وسخنرانی تکاندهنده ی خروشف درکنگره بیستم حزب کمونیست شوروی پیشین، پرده ازبسیاری جنایتهای دوره‌ی وحشت برافکنده شد. پسرشاعرهمراه هزاران تبعیدی و محکومین درسیبری و اردوگاههای مرگ به خانه بازگشت. واژه های آخماتووا دگرگون گشت، به پاریس سفرکرد، جایزه‌ی ادبی (تائورمن) درایتالیا و دکترای افتخاری دانشگاه اکسفورد را دریافت کرد.
سوگنامه یکی اززیباترین و جذابترین آثارآخماتووااست. تصویرهای ساده، ایجازدربازگویی رویدادهای تلخ که بانمائی روشن و با آهنگی سوزناک و غم افزا ترکیب شده‌اند؛ زندگی یک دوره ای تاریخی ازتلاش و مبارزه ی ملت روس و برای پایان دادن به وحشت و سرکوب رژیم، ستالین ژدانف را به نمایش می گذارد و این ویژه گی با ارزشی است که در سوگنامه به چشم می‌آید.
آغاز (4)
گذشت هنگامی که خنده ای لب‌هایش رامی گشود
تنهامردگان سرورو آرامش می‌بخشند.
بیهوده اندامش تکان می‌خورد
کنارزندانش، لینینگراد
به هنگامیکه دیوانه ازاندوه
می گذشتندکاروان محکومین
باآوازهای غم افزا
لکوموتیوها درسوتهاشان دمیدند
ستارگان مرگ فرازسرمان ایستاده بودند
دردی جانکاه روس بیگناه رادرهم پیجید
زیرچکمه های خونالوده
زیرچرخهای سیاه ماروس*.
= марусь* ماشین حمل کننده‌ی محکومین
1
به سپیده دمان ترُاباخودبرُدند
درپی ات چونان تابوتی روان شدم
کودکان درمعدنهای سیاه گریستند
شمعها کنار شمایلها فروکاهیدند
و سرمایشان برلبان تو بجامان.
دانه های مرگبار عرق برپیشانی...ازیادنخواهند رفت!ـ
چونان زنان ستری له‌تسک*
زیربرجهای کرملین ضجه خواهم کرد
پائیز 1935
стрелец* ،سربازان دولت مسکو در قرنهای 16 و 17
2
دُن آرام درآرامش جاری ست
خزان به خانه پامی گذارد
باکلاهی که گوش‌هایش راپوشانده است
فصل زردسایه ی زنی را می بیند
زنی بیمار،
زنی تنها،
مردش درخاک، پسرش دربند
دُعایتان رانثارمن کنید.
3
نه، این نه منم، کس دیگری است که دردمی کشد
توان تاب آوردن واقعه در من نیست
بگذارماهوت سیاه مرابه پوشاند
و بگذار فانوسها مرا باخود ببرند
شب است.
4
ای کاش می‌توانستم لبخند زنی رابه تو بنمایانم
دوستداشتنی میان همه‌ی یاران
شادی شاهانه‌ی گناهکاری را
چه رفته است برزندگیت ـ
چونان نمائی ازسیصدسال.
زیرصلیب خواهی ایستاد
واشکهای فروزانت
یخهای سال نورا آب خواهندکرد.
آنجاسپیدارهای زندان تاب می‌خورند
بی هیج آوائی
اما چقدر آنجا
زندگیهای سرکشی پایان می‌پذیرند...
1938
5
هفده ماه است فریاد می‌کشم
به خانه‌ات فرامی خوانم
بر پاهای دژخیم خودرا افکنده ام.
توپسرک من، دهشت من.
همه چیزدرهم فروریخته است برای ابد
و من رانخواهند یافت
اینک، کیست درنده، کیست انسان...
وچوبه ی دار را بسیار انتظار باید کشید.
و تنهاگُلهای گردآلوده
زنگهای کشدار و ردی
که تا ناکجاآباد بال خواهدگشود
راست درچشمانم خیره می‌شوند
به مرگی شتاب آلوده فرامی خوانند
ستاره های بزرگ.
بهار 1939
6
هفته ها آرام به پروازدرمی آیند
ناتوانم ازآنچه برگذشته است
پسرکم، برتوچه می رود دربند
شبهای سفید می‌نگریستند
چگونه دوباره خواهند نگریست
باچشمان گرگرفته‌ی عقابی
ازصلیب بلندتو
ازمرگ تو می‌سرایند.
1939
Вступление
Это было, когда улыбался
Только мертвый, спокойствию рад.
И ненужным привеском болтался
Возле тюрем своих Ленинград.
И когда, обезумев от муки,
Шли уже осужденных полки,
И короткую песню разлуки
Паровозные пели гудки.
Звезды смерти стояли над нами,
И безвинная корчилась Русь
Под кровавыми сапогами
И под шинами черных марусь.
1
Уводили тебя на рассвете,
За тобой, как на выносе, шла,
В темной горнице плакали дети,
У божницы свеча оплыла.
На губах твоих холод иконки.
Смертный пот на челе... не забыть!
Буду я, как стрелецкие женки,
Под кремлевскими башнями выть.
1935
2
Тихо льется тихий Дон,
Желтый месяц входит в дом..
Входит в шапке набекрень-
Видит желтый месяц тень.
Эта женщина больна,
Эта женщина одна,
Муж в могиле, сын в тюрьме,
Помолитесь обо мне.
3
Нет, это не я, это кто-то другой страдает.
Я бы так не могла, а то, что случилось
Пусть черные сукна покроют,
И пусть унесут фонари.
Ночь.
4
Показать бы тебе, насмешнице
И любимице всех друзей,
Царскосельской веселой грешнице,
Что случилось с жизнью твоей.
Как трехсотая, с передачею,
Под Крестами будешь стоять
И своей слезою горячею
Новогодний лед прожигать.
Там тюремный тополь качается,
И ни звука. А сколько там
Неповинных жизней кончается…
1938
5
Семнадцать месяцев кричу,
Зову тебя домой.
Кидалась в ноги палачу-
Ты сын и ужас мой.
Все перепуталось навек,
И мне не разобрать
Теперь, кто зверь, кто человек,
И долго ль казни ждать.
И только пышные цветы,
И звон кадильный, и следы
Куда-то в никуда.
И прямо мне в глаза глядит
И скорой гибелью грозит
Огромная звезда.
1939
6
Легкие летят недели,
Что случилось, не пойму.
Как тебе, сынок, в тюрьму
Ночи белые глядели,
Как они опять глядят
Ястребиным жарким оком,
О твоем кресте высоком
И о смерти говорят.
منابع:
- Анна Ахматова.Избранное Москва эксмо 2005.с.281 1
2. Евгений Евтушенко Кратко об А. Ахматовой Строфы века. Антология русской поэзии. Сост. Е.Евтушенко. Минск-Москва, "Полифакт", 1995.
3.Евгений Евтушенко Кратко об А. Ахматовой Строфы века. Антология русской поэзии. Сост. Е.Евтушенко. Минск-Москва, "Полифакт", 1995.
4.Анна Ахматова.Избранное Москва эксмо 2005.с.281-284
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر